Afgelopen vrijdag om half twaalf ’s avonds kreeg ik een telefoontje van vicepresident Ashwin Adhin. “Het is zover”, zegt hij tegen me. “Morgen, zaterdag 16 september om 14.30 uur, wordt het borstbeeld van Barnet Lyon verwijderd.” “Wat!”, riep ik. “Echt waar? Je weet niet hoe blij je me maakt!” Ik sprong een meter in de lucht.
Adhin is in de regering de trekker geweest van het traject om de geschiedenis te dekoloniseren door de verwijdering van het borstbeeld van Barnet Lyon en die te vervangen door een standbeeld van Tetary. In Suriname heb ik meerdere keren met hem gesproken over de noodzaak om de herdenking van koloniale figuren in de publieke ruimte via standbeelden en straatnamen te vervangen door een herdenking van Surinaamse leiders die hun leven hebben geofferd in de strijd tegen het kolonialisme. Adhin had een duidelijke visie hierover. Dekolonisatie van de geschiedschrijving is een must. Geen enkel zichzelf respecterend land dat gekoloniseerd is geweest kan accepteren dat in haar publieke ruimte de kolonisator wordt geëerd in plaats van haar eigen leiders. Hij was in de regering dan ook de drijvende kracht op dit gebied.
De Culturele Unie Suriname (CUS) onder voorzitterschap van Aniel Manurat heeft de historische taak op zich genomen om dit project te trekken. In Nederland was mijn dochter Pravini vanuit het Sarnámihuis de trekker voor de promotie en fondswerving voor het standbeeld van Tetary. Ze heeft stad en land afgereisd om het verhaal van Tetary te vertellen en geld op te halen: Arnhem, Den Haag, Enschede, Amsterdam en Utrecht. Iemand heeft bij vrienden en familie veel geld opgehaald met een sponsorloop. Individuen hebben via crowdfunding geld gestort. Veel ouderen hebben contant geld gegeven in kleine bedragen. Een familie heeft een behoorlijk bedrag in eigen kring opgehaald. En dat alles ging gepaard met veel informatie en discussie over Tetary. Uiteindelijk heeft het Sarnámihuis € 3.020 opgehaald en aan CUS gegeven. En afgelopen zaterdag was het dan zover. De eerste stap is de verwijdering van het borstbeeld van Barnet Lyon. De tweede stap is de onthulling van het standbeeld van Tetary, volgende week zondag 24 september op de plek waar het standbeeld van Barnet Lyon stond.
Ik heb in een eerdere column de discussie over de vervanging van het borstbeeld van Barnet Lyon door Tetary beschreven. Hier zal ik uitleggen waarom het borstbeeld van Barnet Lyon moet worden verwijderd. Volgende week zal ik dieper ingaan op de betekenis van Tetary aan de hand van het werk van historicus Radjinder Bhagwanbali.
133 jaar geleden, in 1884, kwamen de arbeiders van plantage Zorg en Hoop in opstand tegen onderdrukking en uitbuiting en voor respect en menselijke waardigheid. Barnet Lyon was van 1891-1902 agent-generaal, de vertegenwoordiger van de kolonisator die in de geschiedvervalsing wordt aangeduid als de belangenbehartiger van de Hindostaanse contractarbeiders. Maar hij was eigenaar van plantage Jagtlust waar contractarbeiders werden uitgebuit en onderdrukt. Barnet Lyon had als directeur van zijn plantage Lionarons aangesteld die teven districtscommissaris was. Veel Hindostaanse contractarbeiders van verschillende plantages gaven hem geld om het voor hen op de koloniale spaarbank te zetten. Sommigen gaven hem al hun spaargeld, inclusief de premie voor hun hercontract.
Hij beloofde de migranten plechtig hun geld netjes op de spaarbank te zetten. Maar hij heeft het geld gestolen. De arbeiders gingen naar de rechter. Maar die schreef aan de gouverneur: “Het doet mij leed U te moeten berichten dat het thans niet mogelijk is den bedrogen immigranten recht te verschaffen. Zij hebben trouwens hun verlies aan hunne eigenen onvoorzichtigheid te wijten”. De migranten konden naar al hun zuur verdiende geld fluiten. Lionarons had ook op de plantage van Barnet Lyon arbeiders hun loon onthouden. Maar Barnet Lyon, de baas van Lionarons, waste zijn handen in onschuld.
Toen de arbeiders onder leiding van Tetary en Ramdjanee in 1884 in opstand kwamen tegen de onrechtvaardige behandeling, bracht Barnet Lyon het volgende advies uit aan de gouverneur. De belhamels, zo noemde hij ze, wilden obstructie plegen tegen de bestaande plantagediscipline. Aangezien zij grote invloed uitoefenden op de migranten, konden deze oproerkraaiers de contractarbeiders gemakkelijk naar hun hand zetten. Daarom was het volgens Barnet Lyon van groot belang om de opruiers van contractarbeiders zo snel mogelijk uit te schakelen. Desnoods met bruut geweld.
En zo werden zes arbeiders standrechtelijk geëxecuteerd op korte afstand (1-2 meter) op instructie van deze man:
1. Tetary, 28 jaar, door haar hoofd geschoten van achteren.
2. Budla, 27 jaar, is van voren dwars door zijn hart geschoten.
3. Mughoo, 27 jaar, is door zijn hals geschoten en is doodgebloed.
4. Bholaie is via zijn rechterslaap door het hoofd geschoten.
5. Debideen is door zijn bekken geschoten waardoor zijn darmen werden beschadigd. Hij bloedde dood.
6. Ungana, 26 jaar, is via de zijkant in zijn schouder en borst geschoten en viel dood neer.
7. Algoo, 31 jaar, is door zijn linkeroog in het hoofd van voren geschoten.
Zaterdag was de dag van gerechtigheid. Het borstbeeld van Barnet Lyon zou verwijderd worden. Ik kon er niet bij zijn. Ik zat in Nederland. Ik vond het heel jammer. Maar mijn dochter had haar vakantie zodanig gepland dat ze aanwezig kon zijn in Suriname. Ze zou videobeelden maken en het op de website www.tetary.org plaatsen.
Het is nu op youtube te bekijken: https://youtu.be/bgclc0UPGrk.
Om half drie ’s middags gingen werklieden aan de slag met een takelwagen. Plotseling kreeg ik een video Whatsapp van Aniel Manurat. Hij had een verrassing voor me. Ik kon via zijn Whatsapp video live aanwezig zijn bij de verwijdering van het borstbeeld. Ik sprong opnieuw een gat in de lucht. Een mooier cadeau kon ik me niet voorstellen. Ik zag hoe de werklieden heel professioneel banden om het beeld hingen zodat een kraan het kon optillen. Toen het beeld in de lucht was, riep ik: “Laat het vallen! Laat het vallen!” Wat een prachtig beeld zou dat zijn. Het borstbeeld van de onderdrukker in 100 stukken uiteen te zien spatten. Maar de werklieden zijn professionals. Ze gingen onverstoord verder om het beeld op de takelwagen te plaatsen.
Misschien had ik bisschop Choennie moeten vragen om voor me te bidden. Toen Bhagwanbali in Suriname een lezing gaf over Tetary was Choennie aanwezig. Bhagwanbalie vertelde me dat de bisschop erg onder de indruk was van het verhaal van Tetary. Ik denk dat hij me zou steunen in mijn gebed om tijdens het takelen God te vragen om de werklieden een fout te laten maken en het beeld per ongeluk te laten vallen. Maar gedane zaken nemen geen keer.
Fase 1 is nu achter rug. Barnet Lyon is gevallen. Nu moet Tetary opstaan. Volgende week ben ik er zeker bij, digitaal.
Sandew Hira
