Over de totstandkoming van een regering wordt de afgelopen periode veel gediscussieerd. De meest wilde verhalen over het niet kunnen aantreden van een nieuwe president in deze COVID-19-periode doen de ronde. President Desi Bouterse zou de noodtoestand kunnen uitroepen en dan kunnen aanblijven als staatshoofd. Ook zou volgens verhalen het nieuwe parlement niet kunnen aantreden als er een noodtoestand zou gelden. Deze verhalen kunnen gerust naar het rijk der fabelen worden verwezen.
Om te weten hoe een regering tot stand komt, is het zaak een goed begrip te hebben van de werking van het staatsrecht in Suriname, de Grondwet, Kiesregeling en alle wettelijke regelingen die betrekking hebben op de verkiezingen. Ook het gewoonterecht speelt hierbij een belangrijke rol.
Ingevolge onze Grondwet, die op 30 september 1987 middels een referendum is goedgekeurd, worden in Suriname elke vijf jaar verkiezingen gehouden voor de volksvertegenwoordigende organen bestaande uit De Nationale Assemblee, de districts- en ressortsraden. Daarnaast worden ook elk vijf jaar de presidentsverkiezingen gehouden waarbij een president en vicepresident worden gekozen. Bij beide verkiezingen noemt de Grondwet een zittingstermijn van vijf jaar, wat dus wil zeggen dat zowel de leden van De Nationale Assemblee (DNA) als ook de president en vicepresident de zittingstermijn vijf jaar is.
In het politieke systeem dat in de Grondwet van 1987 werd neergelegd werd in tegenstelling tot het parlementaire systeem van 1975 gekozen voor een gemengd systeem met karakteristieken van presidentiële en parlementaire systemen. Had men in de Grondwet van 1975 duidelijk gekozen voor een ceremonieel staatshoofd, was dat geheel anders in 1987 toen men voor een executieve president koos die niet alleen staatshoofd, maar ook regeringsleider werd.
Maar men heeft er in 1987 niet voor gekozen om de president rechtstreeks te laten kiezen door het electoraat. De president wordt middels getrapte verkiezingen gekozen. Het volk kiest een volksvertegenwoordiging, die vervolgens de president en vicepresident kiest. In feite is dit een groot manco in ons systeem. De president met veel macht wordt niet rechtstreeks gekozen door het volk, maar door een selecte groep mensen. Sterker nog, het volk weet voor de dag van de verkiezingen meestal niet eens wie de presidentskandidaten zijn. Op dit stuk heeft het volk geen enkele zeggenschap.
In de verschillende verhalen die worden verspreid, wordt vaak het scenario geschetst dat de verkiezingen niet bindend verklaard kunnen worden en dat er geen nieuw parlement, geen nieuwe president en dus geen nieuwe regering kunnen aantreden. Dit is onnodig paniek zaaien. Taferelen zoals die in buurland Guyana voorkomen, zullen we niet krijgen in ons land.
De grondwetgever heeft voor de postelectorale periode duidelijke termijnen genoemd waaraan men zich moet houden. Zo bijvoorbeeld staat in artikel 56 van de Grondwet dat de leden van DNA voor een zittingstermijn van vijf jaar worden gekozen. Verder staat in hetzelfde artikel dat deze zittingsperiode van vijf jaar slechts bij wet mag worden verlengd in geval van oorlog of andere buitengewone omstandigheden, die het houden van een verkiezing verhinderen. De Grondwet noemt een termijn van uiterlijk dertig dagen waarin de leden van de nieuwe DNA toegelaten moeten worden tot dit college. Voordat dit gebeurt, dienen de leden eerst te bewilligen en worden in de eerste DNA-vergadering hun geloofsbrieven onderzocht waarna toelating plaatsvindt.
De zittingsduur van de huidige DNA is op 30 juni 2015 aangevangen. Dus zal de zittingsduur van de nieuwe DNA niet later dan 30 juni 2020 mogen aanvangen. Op de eerste DNA-vergadering worden de voorzitter en vicevoorzitter bij een gewone meerderheid van 26 stemmen gekozen. De nieuwgekozen voorzitter maakt terstond bekend wanneer de presidentsverkiezingen worden gehouden. Hiervoor zijn er drie ronden. In de eerste twee ronden geldt een tweederde meerderheid om tot president gekozen te worden. Indien dit niet lukt, volgt de derde en beslissende ronde in de Verenigde Volksvergadering. Op deze volksvergadering stemmen alle 934 volksvertegenwoordigers. Hier is gekozen tot president de kandidaat die 468 stemmen heeft behaald (de helft plus één van het aantal volksvertegenwoordigers).
De gekozen president en gekozen vicepresident mogen niet eerder of later dan 12 augustus 2020 worden geïnaugureerd. De inauguratie vindt in een plechtige buitengewone openbare vergadering van DNA plaats.
Waarom is de dag van 12 augustus belangrijk?
Het antwoord hierop is vrij simpel en kan worden gedestilleerd uit artikel 91 van de Grondwet waarin staat dat de president en de vicepresident voor een periode van vijf jaar worden gekozen. En belangrijk hierbij is, dat de ambtstermijn van de president eindigt bij de beëdiging van een nieuwgekozen president. Op dit grondwetsartikel is door oud-presidenten vaker gewezen. President Ronald Venetiaan stond erop dat hij de machtsoverdracht op 12 augustus 2010 zou doen en geen dag eerder. Zijn redenering was dat hij op 12 augustus 2005 was geïnstalleerd als president voor een termijn van vijf jaar.
Suriname kent geen demissionaire president. De zittende president oefent zijn ambt tot en met de laatste dag uit. Dat geldt trouwens ook voor het parlement. De grondwetgever is er kennelijk vanuit gegaan dat er altijd een president c.q. regering en parlement moeten zijn. Als er zich vandaag een calamiteit zou voordoen waarbij dringend een DNA-vergadering nodig is om de president goedkeuring te geven om bijvoorbeeld de noodtoestand te kunnen uitroepen, dan zal de huidige DNA dit moeten doen. Hoewel de nieuwe leden op 25 mei 2020 zijn gekozen, is de uitslag van de verkiezingen nog niet bindend verklaard. Als gevolg hiervan heeft nog geen toelating van de nieuwe DNA-leden kunnen plaatsvinden.
En tegen degenen die bang zijn dat een noodtoestand een machtsoverdracht kan belemmeren, kan worden gezegd dat er in de Grondwet geen enkele bepaling te vinden is, die een machtsoverdracht tegenhoudt. In deze tijd van een COVID-19-pandemie zou als de situatie zo blijft of misschien zelfs erger wordt een overdracht op 12 augustus 2020 onder aangepaste omstandigheden plaatsvinden. Zo zou het kunnen zijn dat de inauguratie sober zal zijn met alleen de mensen die voor dat moment nodig zijn, aanwezig zullen zijn. De rest zal het plechtig moment live via de televisie moeten volgen.
Onze Grondwet heeft misschien wel enkele tekortkomingen zoals het niet zelf kunnen kiezen van een president. Maar een pluspunt is zeker dat de grondwetgever wettelijke termijnen heeft genoemd die in acht genomen moeten worden zoals de termijn tussen de verkiezing en installatie van het nieuwe parlement en de datum van installatie van een nieuwe president en vicepresident. De nieuwe president gaat vervolgens over tot de benoeming van zijn ministersteam waarmee de regering compleet is.
De president en vicepresident zitten aan tot 12 augustus 2025. Voor ministers geldt de regel: “Je bent minister zolang de president dat wenst”. Ministers zijn verantwoording verschuldigd aan de president en zolang die tevreden is over een minister, kan die aanblijven. Ook kan het zijn dat vanuit DNA gevraagd wordt om een minister te ontslaan. De president kan daar rekening mee houden en een minister ontslaan.
Het wachten is nu dus op het bindend verklaren van de verkiezingen van 25 mei en vervolgens de installatie van het nieuwe parlement op uiterlijk 30 juni 2020.
